Cha mẹ - con cái không chỉ là sợi dây ràng buộc về tình cảm thiêng liêng mẫu tử - phụ tử mà còn là trách nhiệm để chăm sóc và nuôi dưỡng cho con phát triển toàn diện. Dưới góc độ phát triển xã hội, trách nhiệm đó được pháp luật quy định cụ thể nhằm đảm bảo tính nhân văn với các con. Theo đó, cha mẹ trong một số trường hợp dù không thể tiếp tục trực tiếp nuôi dưỡng con cái thì vẫn cần thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng cho con.
1. Cấp dưỡng là gì?
Cấp dưỡng là việc một người có nghĩa vụ đóng góp tiền hoặc tài sản khác để đáp ứng nhu cầu thiết yếu của người không sống chung với mình mà có quan hệ hôn nhân, huyết thống hoặc nuôi dưỡng trong một số trường hợp như:
- Người chưa thành niên;
- Người đã thành niên mà không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình hoặc người gặp khó khăn, túng thiếu theo quy định của pháp luật.
Trong đó, cha, mẹ cấp dưỡng cho con là quan hệ cấp dưỡng thường gặp nhất trên thực tế áp dụng quy định này của pháp luật. Cụ thể, các trường hợp cần cấp dưỡng, mức cấp dưỡng cũng như phương thức cấp dưỡng sẽ được nhắc đến trong nội dung dưới đây của bài viết.
Cũng cần lưu ý rằng, vì tính chất ràng buộc từ quan hệ hôn nhân, huyết thống hoặc nuôi dưỡng mà pháp luật quy định rằng nghĩa vụ cấp dưỡng không thể thay thế bằng nghĩa vụ khác và không thể chuyển giao cho người khác.
Nghĩa vụ cấp dưỡng không thể thay thế bằng nghĩa vụ khác
2. Các trường hợp cha, mẹ phải cấp dưỡng cho con
Cha, mẹ cấp dưỡng cho con là một trong các trường hợp phổ biến nhất khi áp dụng quan hệ cấp dưỡng. Tuy vậy, không phải lúc nào cha, mẹ cũng cần cấp dưỡng cho con mà chỉ có nghĩa vụ cấp dưỡng trong một số trường hợp luật định dưới đây.
2.1. Cha, mẹ không trực tiếp nuôi con sau ly hôn
Vợ chồng sau khi hoàn tất thủ tục ly hôn thường sẽ ngay lập tức chuyển ra ở riêng, và khi đó, con cái cũng buộc phải có sự thay đổi về nơi ở (chỉ ở với cha hoặc mẹ hoặc người giám hộ). Lúc này, cha hoặc mẹ, bên không trực tiếp nuôi dưỡng có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con sau khi ly hôn, đối với:
- Con chưa thành niên - con chưa đủ 18 tuổi . Mức cấp dưỡng này để đảm bảo quyền lợi cho con đến khi con trưởng thành.
- Con đã thành niên không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình. Theo đó, không có khả năng lao động có thể là mất sức lao động, bị tàn tật, mất năng lực hành vi dân sự. Đồng thời, việc không có khả năng lao động đi kèm với việc không có tài sản để tự nuôi mình. Và vì vậy, con cần phải có khoản cấp dưỡng của cha hoặc mẹ để tiếp tục duy trì các nhu cầu thiết yếu cho cuộc sống.
Bên không trực tiếp nuôi dưỡng có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con sau khi ly hôn
Trường hợp ly hôn mà vợ chồng không thoả thuận được về người trực tiếp nuôi con thì Toà án sẽ quyết định giao con cho một bên. Quyết định này được đưa ra dựa trên các căn cứ về quyền lợi cho mọi mặt của con, đặc biệt là các điều kiện cho sự phát triển về thể chất, bảo đảm việc học hành và các điều kiện cho sự phát triển tốt về tinh thần. Đồng thời, có những đánh giá toàn diện về nhu cầu sống, học tập, phát triển bình thường của trẻ, nhất là tính ổn định về tâm lý của trẻ sau khi cha mẹ ly hôn.
2.2. Cha, mẹ bị hạn chế quyền đối với con chưa thành niên
Cha hoặc mẹ hoặc cả hai có thể sẽ bị Tòa án hạn chế quyền nuôi con trong một số trường hợp. Con khi cả cha mẹ bị hạn chế quyền (hoặc chỉ cha hoặc mẹ bị hạn chế nhưng vẫn chưa xác định được cha hoặc mẹ bên còn lại đối với người chưa thành niên) sẽ được giao cho người giám hộ chăm sóc. Lúc này, cha mẹ dù không trực tiếp chăm sóc con nhưng vẫn phải thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng.
Theo đó, cha, mẹ có thể sẽ bị Tòa án hạn chế quyền đối với con chưa thành niên trong các trường hợp sau đây:
- Bị kết án về một trong các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con với lỗi cố ý hoặc có hành vi vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con;
- Phá tán tài sản của con;
- Có lối sống đồi trụy;
- Xúi giục, ép buộc con làm những việc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội.
3. Mức cấp dưỡng
Bên cạnh đối tượng thì mức cấp dưỡng cũng là nội dung mà cha mẹ cần lưu ý khi thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng cho con. Cụ thể, mức cấp dưỡng do cha hoặc/và mẹ - người có nghĩa vụ cấp dưỡng với con hoặc người giám hộ của con thỏa thuận khi căn cứ vào các điều sau:
Thứ nhất, mức cấp dưỡng được xác định dựa trên nhu cầu thiết yếu của người con được cấp dưỡng. Theo đó, việc xác định nhu cầu cụ thể của một người trên thực tế lại cần có sự xem xét cẩn trọng từ nhiều yếu tố và cơ sở khác nhau như:
- Những nhu cầu chung mà bất cứ một cá nhân nào cũng cần được đáp ứng để duy trì sự sống như ăn, mặc, ở.
- Nhu cầu thiết yếu được xác định dựa trên độ tuổi. Theo đó, càng ở độ tuổi phát triển, nhóm nhu cầu thiết yếu càng có xu hướng mở rộng hơn. Ví dụ như bên cạnh những nhu cầu cơ bản để duy trì sự sống, người ta bắt đầu hình thành nhu cầu học tập, đi lại, thông tin liên lạc.
- Nhu cầu thiết yếu còn được xác định trên hoàn cảnh cụ thể của mỗi người. Bởi lẽ, có những nhu cầu là cần thiết với người này nhưng với người khác lại không được đặt ra. Ví dụ như với một số người, việc khám, chữa bệnh là vô cùng cần thiết, nhưng cũng có những người gần như không có nhu cầu này trên thực tế.
Càng ở độ tuổi phát triển, nhóm nhu cầu thiết yếu càng có xu hướng mở rộng hơn
Thứ hai, mức cấp dưỡng được xác định trên khả năng tài chính của cha mẹ. Theo đó, khả năng tài chính của cha mẹ có thể được đánh giá thông qua giá trị tài sản mà cha, mẹ sở hữu, nguồn thu nhập cũng như những nghĩa vụ tài sản mà cha, mẹ phải thực hiện.
Lưu ý, các bên có thể thay đổi mức cấp dưỡng khi có lý do chính đáng. Với trường hợp các bên không thể thỏa thuận được mức cấp dưỡng thì có thể yêu cầu Tòa án giải quyết căn cứ vào mức thu nhập của người có nghĩa vụ cấp dưỡng cũng như chi phí cho các nhu cầu thiết yếu của người được cấp dưỡng.
4. Phương thức cấp dưỡng
Cha và/ hoặc mẹ có nghĩa vụ có thể thực hiện việc cấp dưỡng theo hai phương thức sau đây:
- Cấp dưỡng theo định kỳ: Các bên được thỏa thuận về nghĩa vụ cấp dưỡng bằng tiền hoặc tài sản theo phương thức định kỳ hàng tháng, hàng quý, nửa năm, hàng năm. Việc lựa chọn phương thức nào trước hết dựa trên sự thỏa thuận giữa các bên, nếu các bên không thỏa thuận được thì có thể yêu cầu Tòa án giải quyết.
- Cấp dưỡng một lần: Theo đó người có nghĩa vụ có thể thực hiện việc cấp dưỡng một lần nếu có khả năng thực tế và được người cấp dưỡng đồng ý.
Để việc cấp dưỡng được áp dụng linh hoạt trên thực tế, pháp luật cho phép các bên có thể thỏa thuận thay đổi phương thức cấp dưỡng, tạm ngừng cấp dưỡng trong trường hợp người có nghĩa vụ cấp dưỡng lâm vào tình trạng khó khăn về kinh tế mà không có khả năng thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng. Trường hợp các bên không thỏa thuận được thì có thể yêu cầu Tòa án giải quyết.
Có thể nói, cấp dưỡng là nghĩa vụ được thực hiện nhằm bảo vệ quyền và lợi ích của người con. Những quy định pháp luật về nghĩa vụ cấp dưỡng là cơ sở pháp lý nhằm gắn kết các thành viên trong gia đình có trách nhiệm, đảm bảo điều kiện để đứa trẻ được chăm sóc và phát triển trong điều kiện tốt nhất.